W tym roku obchodzimy setną rocznicę powstania Związku Polaków w Niemczech – organizacji skupiającej rodaków zamieszkujących obszar naszych zachodnich sąsiadów, szczególnie ważnej dla zachowania polskiej świadomości narodowej w latach 20. i 30. XX w. W 1918 roku Polska odzyskała niepodległość, jednak nie wszystkim dane było mieszkać w Ojczyźnie.
Na ziemiach położonych na prawym brzegu Wisły, obejmujących historyczne powiaty: kwidzyński, sztumski, suski i malborski w 1920 roku przeprowadzono głosowanie ludności, które Polska przegrała, a owe ziemie weszły w skład państwa niemieckiego. Wyjątek stanowiła gmina Janowo, którą historia honoruje do dziś jako „Małą Polskę”.
Wydarzenia związane z plebiscytem uzmysłowiły wielu, że w Prusach 100-lecie Związku Polaków w Niemczech znajduje się znaczna mniejszość polska. Chcąc zapewnić ochronę polskiej ludności, 30 listopada 1920 roku w Olsztynie powołano Związek Polaków w Prusach Wschodnich. Podobne organizacje działały w Niemczech oraz na Śląsku. Aby zjednoczyć siły i stworzyć jednolitą organizację, reprezentującą Polaków na forum międzynarodowym oraz na terenie Niemiec, 27 sierpnia 1922 roku w Berlinie doszło do zjazdu założycielskiego organizacji o nazwie Związek Polaków w Niemczech.
Pierwszym prezesem Związku Polaków w Niemczech był hr. Stanisław Sierakowski z pobliskiego Waplewa. Od stycznia 1933 roku jego pracę kontynuował ksiądz Bolesław Domański, a po nim – od kwietnia do 1 września 1939 roku Stefan Szczepaniak. ZPwN prowadził działalność polityczną, gospodarczą i kulturalną. Wspierał działania mające na celu poprawę sytuacji ekonomicznej i społecznej polskiej mniejszości. Do części szkół niemieckich wprowadzano na prośbę rodziców religię i język polski. Powstawały stowarzyszenia pielęgnujące polskie tradycje, towarzystwa śpiewacze, amatorskie teatry. Organizowano wspólne spotkania i wycieczki. Zaczęły również powstawać polskie przedszkola i szkoły, w tym Polskie Gimnazjum w Kwidzynie.
Tradycje tej szkoły kultywuje I Liceum Ogólnokształcące im. Władysława Gębika. W latach 1934-1937 ZPwN wraz ze Związkiem Polskich Towarzystw Szkolnych przeprowadziły blisko 100 interwencji w niemieckich urzędach, gdy po wielu staraniach, kłopotach i przerwach w budowie, 10 listopada 1937 roku szkoła została otwarta. W uroczystości uczestniczył sam prezes Związku Polaków w Niemczech ks. Bolesław Domański. Od 1932 roku znakiem identyfikacyjnym Związku stało się zaprojektowane przez Janinę Kłopocką Rodło, symboliczny wizerunek biegu rzeki Wisły z zaznaczonym Krakowem. Poza znakiem Rodła symbolem, którym posługiwali się Polacy w Niemczech był stylizowany liść lipowy.
Ostatnią i największą formą działalności Związku Polaków w Niemczech był I Kongres Polaków w Berlinie 6 marca 1938 roku. W gmachu największego ówczesnego teatru Berlina, w spotkaniu uczestniczyło ponad 5 tys. przedstawicieli Polonii z terenu III Rzeszy. Uchwalono na nim „Pięć Prawd Polaków”, które stały się kanonem organizacji. Po wybuchu II wojny światowej Niemcy pozbawili Polaków statusu mniejszości narodowej, działalność Związku Polaków w Niemczech została zakazana, a działaczy Związku dosięgnęły hitlerowskie represje.
